Systemisch werken heeft een intuïtieve component maar vergt zeker ook kennis van systemische patronen en dynamieken. Het duurt jaren om je systemische lens te slijpen. Daarom is het goed om alle mogelijke kansen daartoe aan te grijpen:
De meest evidente weg is opstellingen begeleiden of bijwonen (bv. als representant) al dan niet in het kader van een systemische opleiding of workshop.
Daarnaast is er ondertussen een bijzonder grote stapel boeken verschenen. In eerste instantie boeken gewijd aan systemisch werken maar er zijn ook tal van romans - sommige werden zelfs verfilmd - die het ontwikkelen van je systemische lens kunnen ondersteunen.
Als je vaak werkt met organisaties, groepen of individuele cliënten, dan liggen daar natuurlijk ook tal van gelegenheden.
En minder voor de hand liggend maar heel dichtbij is de dagelijkse realiteit en het journaal.
Kortom, als je je systemische lens snel wil ontwikkelen, probeer dan zoveel mogelijk van die kansen te grijpen of te creëren. Dat maakt je vervolgens minder afhankelijk van opstellingen als leervehicel. Het is de meest pure vorm van leren maar niet altijd even vlot bereikbaar voor iedereen.
Laten we even duiken in de tijd. Ik heb getracht om de hierna volgende gebeurtenis zo respectvol mogelijk - t.a.v. alle betrokkenen - te beschrijven.
Op 6 nov 2009 stapte Dimitri De Fauw, meervoudig kampioen baanwielrennen, uit het leven. Hij was toen 28 jaar. In elk nieuwsbericht - zij het nu op TV, internet of in de krant - verwees men naar het ongeval - op 26 nov 2006 tijdens de 6-daagse van Gent - waarbij Isaac Galvez het leven verloor. Beide renners kwamen op de piste in contact met elkaar waardoor Galvez de balustrade raakte met zijn borst en uiteindelijk overleed aan interne bloedingen omdat zijn longen geperforeerd waren door zijn eigen ribben.
Het was vooral de zin "Niemand die 'het' (verwijzend naar het ongeval op de piste) nog als mogelijke oorzaak ziet voor de wanhoopsdaad", die mijn systemische antenne raakte. Door het lot verbonden Tijdens opstellingen merken we telkens weer dat "dader" en "slachtoffer" bij bv. een dodelijk ongeval op een heel diepe manier met elkaar verbonden raken en blijven. Het woord "dader" en "slachtoffer" heeft in deze context niks te maken met de juridische lading van deze termen. Het ongeval waarbij Galvez het leven verloor was nl. een ongelukkig toeval waarbij niemand schuld treft. Toch ontstaat er vaak bij de persoon die het ongeval heeft overleefd - in dit geval Dimitri De Fauw - een soort "schuldgevoel". Hij beschouwt zichzelf als "dader" en de overledene als "slachtoffer" van zijn doen en laten. Binnen dit kader en alleen binnen dit kader gebruik ik dus deze terminologie. Hier toont zich in elk geval een eerste systemische dynamiek: dader en slachtoffer raken verbonden in het lot. Die verbondenheid leidt ertoe dat beiden een 'plek' krijgen in elkaars familiesysteem. Ik verdien het niet meer - Ik volg jou in de dood Een andere onderliggende dynamiek die zich vervolgens vaak ontvouwt bij de persoon die een dodelijk ongeval heeft overleefd, is er één waarbij hij zich het leven niet meer gunt en dit nog los van het feit of degene die overleeft mee aan de oorzaak ligt van het ongeval of niet. Het relatieve geluk van het "overleven" blijkt dan te zwaar om te dragen in vergelijking met het feit dat iemand anders het leven heeft verloren. In grote lijnen kunnen hieruit twee dynamieken ontstaan:
De meest ingrijpende manier om tot rust te komen - in de ogen van de overlevenden - is om de overledene te volgen in de dood. Dit lijkt de enigste manier om de balans terug te herstellen. Dit klinkt heel onlogisch vanuit een rationeel perspectief maar ontvouwt zich vaker dan we door hebben. Een dynamiek die zich dus vaak toont tijdens opstellingen. Dat volgen in de dood kan op een heel abrupte manier door, uit het leven te stappen of op een trage, onbewuste manier door ziekte. Dit brengt ons bij het boek "Zelfs als het me mijn leven kost," van Stephan Hausner.
Een tweede - minder uitgesproken - dynamiek noemt men 'survivor guilt'. Die dynamiek toont zich in het feit dat degenen die bv. een vliegtuig ramp hebben overleefd, het leven niet meer ten volle nemen. Survivor guilt toont zich bij overlevenden van een ongeval of ramp, bij oorlogsveteranen of bij kinderen die een broertje of zusje verloren zijn in de baarmoeder (cfr. het Vanishing Twin Syndrome of Womb Twin Survivors).
Overlevende en overleden tegenover elkaar Als je beide personen (of groepen) in een opstelling tegenover elkaar plaatst dan is dit vaak wat de overlevende zegt: "Door mijn toedoen, ben jij jouw leven verloren. Mijn leven heeft geen zin meer. Ik volg je nog liever in de dood." De representant van de overleden persoon antwoordt dan vaak: "Het was mijn lot om dan en zo te sterven. Het is jouw lot om verder te leven - ondanks de pijn die je nu voelt. Je eert mij niet door me in de dood te volgen maar net door ten volle te leven." Een opstelling kan dit soort onbewuste patronen aan de oppervlakte brengen en er eventueel voor zorgen dat een dergelijke dynamiek doorbroken raakt. Een helende manier om uit het patroon te geraken, is er een waarbij de overlevende de overleden persoon eert. Dit kan bv. door het opstarten van een campagne (bv. bij verkeersongevallen), het opzetten van een memorial, het geven van sensibiliserende workshops, het schrijven van een boek gelinkt aan het thema, ... Tot slot Ik twijfel geen seconde aan het feit dat de mensen rond Dimitri De Fauw er alles aan gedaan hebben om hem te ondersteunen in alles wat er gebeurd is na het ongelukkige ongeval dat leidde tot de dood van Isaac Galvez. Ik ben alles behalve overtuigd van het feit dat dit de reden is waarom hij uit het leven is gestapt. Ik ben niet eens zeker of een opstelling een helende oplossing zou hebben opgeleverd. Dit soort ingrijpende gebeurtenissen kunnen ons wel meer inzicht verschaffen in onbewuste, systemische dynamieken en de mogelijke benaderingen om heling te ondersteunen. Nog te veel mensen blijven vastzitten omdat ze (en/of hun entourage) geen aansluiting hebben op dit soort kennis.
