Een kleine kudde antilopen graast ontspannen op de savanne. Een hongerige leeuwin sluipt voorzichtig dichterbij. Nu en dan kijkt ze tussen de verdorde, lange grasstengels omhoog op zoek naar het meest kwetsbare dier van de kudde. Daarbij houdt de leeuwin ook rekening met het terrein en de windrichting. Eén takje dat kraakt en de hyper alerte kudde zal weglopen alvorens de leeuwin dicht genoeg is om er één te kunnen uitpikken. Af en toe zie je een antilope opkijken, de oren spitsen en de neus in de lucht steken. Op die manier scannen ze elk om de beurt de omgeving af op prooidieren en net daardoor kan de rest van de kudde ontspannen grazen. Ondertussen is de leeuwin voldoende dichtbij, ze heeft een mooi vlak stukje savanne voor haar waar ze snelheid kan op maken en heeft een jong dier in haar vizier. Het gespierde kattenlichaam spant zich op en schiet als een pijl uit een boog richting de kudde. Natuurlijk wordt de kudde opgeschud en slaan ze samen op de vlucht. De leeuwin slaagt erin om heel dichtbij de antilopen, die rennen voor hun leven. Ze slaagt er zelfs in om één dier te isoleren. De buit voor haar jongen is binnen. De overige antilopen hergroeperen zich op een veilige plek en eens ze daar samen staan, zie je een intense trilling door hun slanke, sierlijke lijven gaan. De trilling lijkt van binnen naar buiten te stromen. Na dat korte ritueel, graast de kudde rustig verder alsof er niets is gebeurd. De natuur is geniaal De voorbije 10 jaar is het steeds duidelijker geworden dat die trilling een natuurlijke manier is waarmee het lichaam spanning los laat. En net doordat een lichaam die spanning kan los laten, kan het terug keren naar een gezonde staat van functioneren. Mochten die antilopen niet over dit mechanisme beschikken dan zouden ze - getekend door die ene aanval van de leeuwin - volledig verlamd en hyper alert blijven rond stappen op de savanne, amper nog durven grazen, ... die overspanning zou dan weer zorgen voor verkramping waardoor het dier zijn lenigheid stap voor stap zal verliezen, het spijsverteringsstelsel minder goed zou functioneren, ... Kortom, een neerwaartse spiraal waardoor het dier nog kwetsbaarder wordt voor een aanval. En daarvoor heeft de natuur dus een goed mechanisme voorzien, trillen. Ook wij mensen worden geconfronteerd met intense ervaringen en ook wij beschikken over dit natuurlijke mechanisme ... MAAR ... door sociale conditionering hebben we dit mechanisme uitgeschakeld. Trillen is not done. Het is een teken van zwakte, van ziekte, van dysfunctie. Na een verkeersongeval bv. voelen de meeste mensen diezelfde - overspanning-afleidende trilling - in hun lichaam naar boven komen. Maar vaak blokkeren ze het zelf of komt er een hulpverlener of getuigen vertellen - omdat hij je uit die trilling denkt te moeten halen - dat je moet kalmeren. Waardoor dat natuurlijk mechanisme geblokkeerd wordt. En net dit zorgt er voor dat die spanning in het lichaam blijft met alle gevolgen van dien. Uit onderzoek blijkt overduidelijk dat de kern van een Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS) net ligt bij het feit dat we dit natuurlijke mechanisme afblokken. Niet afgeleide spanning zet zich stap voor stap vast in ons lichaam, waardoor we nog gevoeliger wordt voor nieuwe prikkels en hierdoor ontstaat een negatieve vicieuze cirkel die zich vertaalt in ons hele functioneren : spijsvertering, spierspanning, vermijdingsgedrag, slaapstoornissen, chronische stress, rug- en nekklachten, ... . Dit zorgt er voor dat normale activiteiten - auto rijden, deelnemen aan een vergadering, door de stad wandelen, ... - als overprikkelend binnen komen waardoor je stap voor stap in isolatie kan belanden. Soorten trauma Het zou me niet verbazen dat je in eerste instantie denkt dat dit voor weinig mensen van toepassing is. Je denkt in eerste instantie aan mensen die intense beroepen hebben zoals brandweerlui, soldaten, politie, ... maar meer en meer wordt duidelijk dat trauma eerder regel dan uitzondering is. Trauma is nl. een ervaring waarbij iemand overweldigd wordt. Een ervaring waarbij het lichaam, ons zenuwstelsel blootgesteld wordt aan meer prikkels dan dat het kan kanaliseren op dat moment. En net als die overprikkeling niet op een later moment wordt afgeleid, ontstaan vaak problemen. Daarom is het goed om even stil te staan bij de soorten trauma en dan zal je merken dat dit alles veel dichterbij komt. Men maakt een onderscheid tussen hard trauma en zacht trauma. Een hard trauma is gekoppeld aan een duidelijk identificeerbare gebeurtenis - een aardbeving, een (verkeers)ongeval, een verkrachting, een natuurramp, een overval, een plots overlijden van een dierbare, ... en doordat dit heel duidelijk is, is het vaak logisch dat er hier sprake is van een traumatische ervaring waardoor zorg en ondersteuning meteen opgezocht worden. Zacht trauma is overprikkeling die ons lichaam stapsgewijs - op een meer onbewuste manier - binnen sijpelt. En daar zit hem het gevaar. Het gebeurt stapsgewijs, onbewust terwijl het op een bepaald moment even veel overprikkeling kan opleveren voor het lichaam als een hard trauma en dus evenzeer PTSS en de bijhorende symptomen kan opleveren. De kans dat je dan zelf (of je arts, of je therapeut, ...) in die richting zou beginnen denken is dan nog behoorlijk klein. Voorbeelden van zacht trauma zijn bv. het opgroeien in een gezin of relatie waar te veel spanning is door permanente verbale of fysieke agressie. Het werken in een context waar bv. permanent ontslag dreigt. In dit geval sta je zelf nog in het centrum maar er is ook sprake van secundair trauma en dan kom je "gewoon" in contact met overprikkeling van derden. Het voortdurend werken met - of samen leven met - mensen die getraumatiseerd zijn, zorgt er ook voor dat je permanent blootgesteld wordt aan prikkels. Men spreekt in dit geval ook wel eens over "Compassion Fatigue". Dit is bv. ontzettend wezenlijk voor hulpverleners. Maar ook via TV worden we permanent bestookt met te veel prikkels zowel via het nieuws als via allerhande films en soaps. We zijn collectief vergeten dat ons lichaam eigenlijk een heel sensitief "voertuig" is en we blijven maar tonnen prikkels binnen laten die we vaak onvoldoende afleiden. En dan plots slaan de stoppen door ... en daar zijn er voorbeelden genoeg van. De stoppen slaan door in relatie met anderen (= bv. verkeersagressie) of in relatie met ons zelf (= bv. burn-out, depressie, ...). Trauma Releasing Exercises De voorbije 10 à 15 jaar zijn een aantal mensen heel intens en op verschillende manieren aan de slag met dit thema : David Berceli, Peter Levine, Johannes Schmidt, Franz Rupert en zelfs in België Erik de Soir waar ik in de Koninklijke Militaire School college bij liep begin jaren '90. In die periode kwam het thema PTSS o.a. via Erik De Soir voor het eerst op de agenda bij de Krijgsmacht. In de bronnenlijst verwijs ik naar enkele boeken rond dit thema. Hun werk leidt naar éénzelfde reeks conclusies:
Trauma komt veel meer voor dan we vermoeden, zeker nu men inziet dat zacht trauma even ingrijpend kan zijn als hard trauma. David Berceli spreekt er zelfs van dat trauma één van de grootste epidemieën van deze eeuw zou kunnen worden.
Niet verwerkt trauma zorgt voor wezenlijke problemen op mentaal en fysiek vlak;
Veel van die problemen worden op een te beperkte - doch goed bedoelde - manier aangepakt waardoor het trauma in het lichaam blijft hangen. Ik denk hierbij aan het voorschrijven van medicatie (= verdoven van het lichaam) of het beperken tot gesprekstherapie die wel helend kan werken maar de trauma spanning van het lichaam vaak onvoldoende kanaliseert waardoor iemand toch in een sukkelstraatje blijft zitten.
Via Elke Pelemans leerde ik het werk van David Berceli kennen. Hij werd op verschillende manieren met trauma geconfronteerd doordat hij als hulpverlener werkte in oorlogsgebieden, ondersteuning bood bij natuurrampen, ... . En ook hijzelf werd met PTSS geconfronteerd. Stap voor stap leerde hij het natuurlijke mechanisme van het lichaam kennen - met name trillen - maar leerde hij ook dat we dit mechanisme eigenlijk blokkeren met onze "mind". Vervolgens ging hij op zoek naar hoe hij dit natuurlijke mechanisme weer zou kunnen activeren want - en ook daarom bewonder ik zijn werk - veel mensen die met trauma geconfronteerd worden, hebben niet de tijd noch de middelen om naar een therapeut te stappen. Er zijn trouwens onvoldoende begeleiders om alle mensen die met trauma geconfronteerd worden te helpen. Denk maar aan alle oorlogen, natuurrampen, ... die er de voorbije jaren zijn geweest. Immers, eens we - terug - weten hoe we spanning op een natuurlijke manier kunnen afleiden, kunnen we net als de antilope aan het begin van deze blog, beter zorg dragen voor onszelf zonder externe hulp maar door te vertrouwen op wat we altijd al in ons hadden.
Zo ontwikkelde hij TRE. Dit is een reeks éénvoudige oefeningen die ons lichaam terug naar dat natuurlijke ontspanningsmechanisme loodst. De grote psoas en iliacus spier blijken daarbij centraal te staan. In het begin kost het je een half uurtje om bij de helende trilling te komen maar eens het lichaam die weg terug gevonden heeft, gaat het bijna spontaan. Soms komen er emoties vrij, soms kan je die koppelen aan de ene of andere gebeurtenis maar meestal niet en soms voel je je lichaam gewoon lekker ontspannen van binnen uit. Telkens is het een deugddoende ervaring. Ik gebruik deze oefeningen al een tijdje, verdiepte me in dit werk en volgde een eerste kennismakingsworkshop TRE en ik hoor bijzondere enthousiaste reacties. Ik plan TRE stapsgewijs toe te voegen aan mijn aanbod omdat ik merk dat veel van mijn cliënten hiermee zouden geholpen kunnen worden ... . Later meer hierover. Hoe herken je trauma Van zodra iemand last heeft van trauma (hard of zacht), ontstaat er a.h.w. een trauma-deel in iemand zijn functioneren. Dat deel is hyperalert, het scant de omgeving permanent op gevaar en omdat dat deel hyper-kwetsbaar is, ziet het zo goed als overal potentiële bedreiging en dit op een bijna irrationele manier. Dat deel wil nl. extra problemen en prikkeling vermijden maar net daardoor trekt dat deel het lichaam verder in hyperspanning. Van zodra dat deel iets - zogezegd - bedreigends detecteert op z'n scanner en dat kan heel subtiel en onbewust zijn, zoals bv. een bepaalde gelaatsuitdrukking tijdens een gesprek, een klungelig geformuleerde mail, een wegdromende collega tijdens een presentatie, een korter-dan-normaal antwoord, ... worden allerhande verdedigingsmechanismes geactiveerd - vermijdend gedrag, agressie, dissociatie van gevoelens, roken, ongezond eten, nagelbijten, ... - die helaas de wortel van het probleem niet wegnemen. Dit gedrag en de bijhorende effecten (emoties, spierpijn, vermoeidheid, spijsverteringsproblemen, ...) tonen al snel dat er iets aan de hand is en dat hier iets nodig is om spanning af te drijven. TRE is daar een heel geschikte manier voor en een handige uitbreiding op meer cognitief georiënteerde coaching of therapie. Voor mensen die hooggevoelig zijn, zouden dergelijke oefeningen wel eens even noodzakelijk kunnen zijn als het dagelijks tanden poetsen ... en ook kinderen blijken hier snel mee weg te zijn. Bronnen :
David Berceli : The Trauma Release Process (www.traumaprevention.com)
Franz Ruppert : De verborgen boodschap van psychische problemen
Franz Ruppert : Symbiose en autonomie
Peter Levine : Waking the Tiger
Peter Levine : In an Unspoken Voice