Met heel veel nieuwsgierigheid las ik ooit “Van kiem tot kracht: Een waarderend perspectief voor persoonlijke ontwikkeling en organisatieverandering”. De waarderende benadering of Appreciative Inquiry (A.I.) is zonder enige twijfel een benadering om te verkennen, zij het nu als coach, begeleider van leertrajecten of organisatiecoach. De projecten die vanuit AI begeleid worden en vooral de oogst van die trajecten, zijn het levendige bewijs van het feit dat deze benadering wel degelijk een positief verschil kan maken. Toch horen we nog vaak mensen verwijzen naar deze benadering alsof het er één is die enkel werkt als het goed gaat, als mensen mee willen, als er geen al te grote problemen zijn, … en dit vaak alsof we horen te leven op een roze wolk. De praktijkervaring getuigt natuurlijk van het tegendeel en als je wat dieper duikt in de werking van de hersenen dan begrijp je nog beter de meerwaarde van AI. De bouw van onze hersenen Als je wat dieper duikt in hoe onze hersenen zich ontwikkeld hebben doorheen de ontwikkeling dan krijg je meteen beter inzicht in de meerwaarde van AI. Daarom licht ik hierna de vier belangrijkste onderdelen van onze hersenen en hun werking beknopt en chronologisch toe en dit vertrekkende vanuit de evolutie van het brein. 1. De reptielengebieden van de hersenen: Dit zijn de oudste delen van onze hersenen, die op een onbewuste manier onze levens- en overlevingsinstincten regelen. De kernfunctie van deze delen van de hersenen is ‘overleven’ of ‘lijfbehoud’. Bij stress worden van hieruit de fight-flight-freeze reacties geactiveerd. Dit deel activeert dus vooral de grote spieren: benen, armen, ... om te vluchten of te vechten. 2. De paleolimbische gebieden van onze hersenen: Deze delen van de hersenen ontwikkelden zich op het moment dat de mens ging leven in groepen en ondersteunen dus het ‘overleven en functioneren van de groep’ of ‘stambehoud’. Machtsverhoudingen, pikorde in de groep en/of de regeling van sociale verhoudingen zijn de voornaamste focus van dit deel van ons brein. 3. De neolimbische gebieden van onze hersenen: Dit deel van de hersenen is a.h.w. de database van alles wat we geleerd hebben en nog steeds leren. Conditioneringen en automatismen hebben daar hun plek. Ons temperament, karakter, onze innerlijke drijfveren, waarden en persoonlijke blokkades liggen daar besloten. 4. De prefrontale gebieden of neocortex: Dit deel van de hersenen zorgt er vnl. voor dat de mens zich onderscheidt van de dieren. Het is dit deel van de hersenen dat ervoor zorgt dat we ons eigen functioneren kunnen overdenken (= metacognitie) en kunnen omgaan met complexiteit en nieuwigheden. Dit deel van ons brein werkt als een Operating System dat nieuwe combinaties kan leggen tussen de reeds opgeslagen kennis met aanpassingsvermogen, creatief en innovatief denken als gevolg. Ook het beheer van onze emoties en gevoelens wordt van daaruit gestuurd. De werking van ons brein Elk deel van ons brein is dus in meerdere of mindere mate verantwoordelijk voor de aansturing van bepaalde gedragingen en/of facetten van ons algehele functioneren. De subjectieve inschatting van een bepaalde situatie zorgt er dus voor dat het ene of het andere deel van onze hersenen wordt geactiveerd en dan neemt dat deel van ons brein de sturing over. Elk deel heeft als het ware zijn eigen taal. Als iemand zich bedreigd voelt (bv. in tijden van economische crisis), dan kan het dat het reptielenbrein het overneemt met vecht-/vluchtgedrag of zelfs totale verlamming. Aangezien dit gebied eerder irrationeel is, helpt het in eerste instantie niet om zo iemand met rationele argumenten tot rust te brengen. Machtsspelletjes worden dan weer gevoed door het paleolimbische gebied. Het neolimbische gebied helpt ons om vertrouwde taken zorgvuldig uit te voeren. Tot slot hebben we vooral de prefrontale gebieden nodig om op een gezonde manier te kunnen functioneren bij veranderende omstandigheden. Want het is vooral dat deel van onze hersenen dat ons aanpassingsvermogen voedt. De link met A.I. Heel veel veranderingen worden nog steeds op een mechanistische, top-down manier geleid. Net dit zorgt ervoor dat mensen zich bedreigd voelen en/of machtspelletjes worden geïnitieerd. Wat hen dan vooral drijft (en dit omdat de verkeerde hersengebieden worden geprikkeld) is lijfbehoud via de reptielengebieden, behoud van positie in de groep via de paleolimbische gebieden of behoud van het vertrouwde (= binnen de comfortzone) via het neolimbische gebied. Dit levert dus voornamelijk rigiditeit, simplificatie, het vast houden aan zekerheid, verworven positie/imago en routinematig gedrag op ondanks de veranderde omstandigheden. Dit gedrag wordt wel vaker onder de noemer ‘weerstand tegen verandering’ gecatalogeerd. De frequent gekozen aanpak activeert dus meestal net die hersengebieden die ervoor zorgen dat mensen het minst open staan voor verandering. A.I. daarentegen werkt via onderzoekende, waarderende gesprekken op een gelijkwaardige manier. Door A.I. wordt eerst gewaardeerd wat al goed is, wat al werkt en zo worden potentiele kiemen (h)erkend. Net dit opent ruimte voor mensen om out-of-the-box en samen te gaan dromen over wat zou kunnen - vertrekkende van wat al goed is. En net dit zorgt er voor dat de prefrontale gebieden (neocortex) van mensen worden geactiveerd. Het zijn net die gebieden die we bij verandering het meeste nodig hebben. Deze gebieden zorgen immers voor nieuwsgierigheid, aanpassingsvermogen en dit door nieuwe combinaties te leggen in onze hersenen, het nuancerings- en relativeringsvermogen te activeren, (zelf)reflectie en het vormen van een persoonlijke mening mogelijk te maken. Dit zijn allemaal ‘mentale modi’ die cruciaal zijn om ervoor te zorgen dat een verandering verder gaat dan een nieuw organigram met nieuwe structuren waarbinnen mensen gewoon blijven doen wat ze altijd gedaan hebben. Immers, organisaties veranderen enkel omdat mensen veranderen …
Meer lezen:
Saskia Tjepkema & Luc Verheijen (red.): “Van kiem tot kracht: Een waarderend perspectief voor persoonlijke ontwikkeling en organisatieverandering”
Joe Dispenza: "Evolve you Brain. The Science of Changing Your Mind."
Daniël Goleman: “Emotionele intelligentie”
Piet Weisfelt: “De wetten van de stam”
Cora Smit & Saskia Tjepkema: "Alles wat je aandacht geeft, groeit: De kunst van 'transparant' managen"
Frank J. Barrett & Ronald E. Fry: "Appreciative Inquiry: A Positive Approach to Building Cooperative Capacity"
David Rock & Linda J. Page: "Coaching with the Brain in Mind: Foundations for Practice"