Vandaag wordt onze zoon 12 jaar. Zijn eerste dag in het secundair onderwijs. Onze dochter gaat naar haar derde jaar en naar een andere en grotere school. Ze worden groot. Wat ons als ouders even deed stil staan. Stap voor stap verdwijnen het kleine meisje en het kleine jongetje immers. Je weet wel, het kind dat tegen je aan komt leunen, het kind dat voor van alles en nog wat hulp komt vragen, het kind dat speelt, naïef en onschuldig is, ... . Dat brengt me bij een thema dat centraal staat bij het werken met mensen: emotioneel beschikbaar zijn.
Huilen om te helen
In de 2de editie van het kwartaalblad 'traaktmij' vertelt Anke Muller in "Huilen om te helen" over de functie van huilen. Ze vertelt dat het een natuurlijke manier is van ons lichaam om spanning los te laten. Als opvoedcoach en Aware Parenting Instructeur nodigt ze ouders uit om gewoon aanwezig te leren zijn bij hun baby of kind op het moment dat het huilt. Op die manier kan het natuurlijke ontspanningsmechanisme van het lichaam zijn werk doen.
En dat huilen snel willen verhelpen door te troosten of in extremis te bestraffen, blokkerend werkt op de ontwikkeling van dit aangeboren vermogen om te ontspannen. Hierdoor raken spanningen op termijn opgestapeld in het lichaam en ontwikkelt het mechanisme om te ontspannen zich niet verder richting een meer volwassen vorm van ontladen.
Zo ontwikkelt zich een eerder negatieve relatie t.a.v. emoties waaruit dan weer een bepaalde gewoonte of een bepaald gedrag voortvloeit t.a.v. emoties, met name de gewoonte om emoties af te blokken in plaats van ze ruimte te geven.
Oplossen versus ruimte geven
Als ik emotioneel beschikbaar ben, rustig ben, geen vol hoofd heb, ... dan lukt het me, als papa, om emoties ruimte te geven. Helaas was en is dat - vaker dan ik het wil - niet altijd zo en dan schiet ik in mijn logische reflex van 'fixen' of oplossen in de hoop dat het huilen dan snel zal stoppen. Dat fixen heeft in die zin een dubbele rol. Enerzijds wil ik de andere helpen maar anderzijds wil ik er zelf geen extra spanning bij omdat ik zelf al gespannen ben. Misschien gaat dat 'fixen' in die gevallen zelfs eerder over mijn eigen (gemoeds)rust ... Kortom, als mijn lichaam vol zit met spanning, dan het is het veel moeilijker om emotioneel beschikbaar te zijn. Dan schiet ik in 'fixen' terwijl ik gewoon 'aanwezig' zou kunnen kunnen zijn.
Mijn deur staat altijd open
Ik hoor het vaak zeggen in organisaties: "Mijn deur staat altijd open". Doch ik hoor even vaak: "Jaja, zijn deur staat altijd open tot je binnen loopt met een vraag of een probleem." Inderdaad, als manager komen mensen vaak bij je langs. Als je emotioneel beschikbaar bent, dan kan je ruimte geven aan het verhaal en de bijhorende emoties (frustratie, boosheid, onzekerheid, verdriet, ...) van je medewerker en vaak is dat voldoende. Want eens die emoties er uit zijn, heeft iemand vaak terug een helder hoofd en kan hij weer verder.
Als je emotioneel beschikbaar kunt zijn, dan kan je aan 'moodmanagement' doen. Dan kan je de opgebouwde toxines (spanning, emoties, ...) helpen kanaliseren en dit zowel voor individuele medewerkers als voor je volledige team (meer daarover in m'n boek "Trauma in Organisaties). Als leidinggevende ben je trouwens veel effectiever in de rol van 'moodmanager' dan in de rol van problem-solver.
Het is dus goed om te leren inschatten wat er precies nodig is in bepaalde omstandigheden: ruimte om te ventileren of een oplossing. Helaas als je hoofd vol zit of als je het te druk hebt, dan is de kans groot dat je instinctief schiet in 'fixen'. In dat geval is er geen authentiek contact, ervaart de andere zich niet gehoord, gezien of begrepen EN raakt het mechanisme om toxines te kanaliseren rondom jou geblokkeerd terwijl dit mechanisme cruciaal is om veerkrachtig te blijven als team.
Helaas denk ik dat de hoofden van veel leidinggevenden te vol zitten met meetings, rapporten, deadlines, targets, ambities, ... waardoor ze vaak niet emotioneel beschikbaar kunnen zijn en toxines zich lekker kunnen blijven opstapelen ...
Emotioneel beschikbaar kunnen zijn als kernaspect
Maar er zijn heel wat jobs waar een nog belangrijker aspect van het werk gaat over emotioneel beschikbaar zijn. Denk aan verpleegsters, hulpverleners, coaches, kinderverzorgers, leerkrachten, ... .
Van daaruit komen een aantal vragen naar boven:
Hebben we voldoende door bij welke jobs 'emotionele beschikbaarheid' centraal staat?
Hebben we door wat er nodig is om emotioneel beschikbaar te kunnen zijn?
Begrijpen we deze vaardigheid voldoende? Begrijpen we de onderliggende strategie of de dieptestructuur van die vaardigheid? Is die te ontwikkelen of aan te leren?
Begrijpen we welke werkcontext we moeten creëren opdat mensen op lange termijn emotioneel beschikbaar zouden kunnen zijn en blijven?
Zien we emotionele beschikbaarheid als een grondstof die bv. aan het einde van een loopbaan opgebruikt kan geraken of zien we het als een hernieuwbare bron?
Helaas denk ik dat we op heel wat van die vragen een negatief antwoord moeten geven. Erger nog, de druk op mensen die met mensen werken (zie de opsomming hierboven) is vaak veel te hoog waardoor hun emotionele beschikbaarheid uitgehold of opgebruikt geraakt waardoor ze er altijd maar minder in slagen om de zorg te bieden die klopt voor de mensen waarmee ze werken maar ook voor henzelf. Dat is verscheurend. In essentie betekent dit dat je je werk niet kunt doen op een manier die echt voldoening gevend is. Volgens mij geldt dit voor heel wat medewerkers en dat is jammer. Werk aan de winkel als je het mij vraagt.
Mezelf voorbereiden
Ondertussen ben ik zelf meer en meer bewust aan het worden van wat het van mij vergt, van wat ik nodig heb of van wat ik met mezelf moet doen om emotioneel beschikbaar te kunnen zijn. Voor sommige activiteiten moet ik mezelf eerder inhoudelijk voorbereiden: klopt mijn verhaal, is de volgorde en opbouw van mijn slides in orde, sluiten de oefeningen goed aan op elkaar, koos ik de juiste voorbeelden, ... . Voor andere activiteiten moet ik vooral ruimte voelen in mezelf, leeg zijn, fysiek rustig zijn en dan moet ik me op een totaal andere manier voorbereiden. En ook dat vergt iets van mij weliswaar op een totaal andere manier.
In die zin komen de volgende vragen in mij op:
Hoe verzorg jij je vermogen om emotioneel beschikbaar te zijn?
Zijn wij, (organisatie)coaches, voldoende bewust van dit aspect van ons werk?
Zijn onze klanten bewust van dit aspect van ons werk? Wat (kennis vs. emotionele beschikbaarheid) waarderen ze eigenlijk het meest en hoe doen ze dat?
Wat vergt het van jou om telkens weer emotioneel beschikbaar te zijn?
Hoe merk je dat dit vermogen evolueert doorheen de jaren? Wordt het ruimer, selectiever, ... ?
Benieuwd hoe deze blog bij jou binnen komt en sowieso benieuwd naar jouw reacties ...
Inspiratiebronnen:
'Huilen om te helen' van Anke Muller in Nr. 2/2017 van het magazine 'traaktmij'
'Trauma in organisaties' van Philippe Bailleur
'Help for the Helper' van Babette Rothschild
'Holding Space' van Heather Plett
'Van psychoanalyse naar themagecentreerde interactie' van Ruth Cohn