Analfabetisme
Toen ik eind jaren '80 ging studeren aan de Koninklijke Cadetten School te Laken, kwam ik voor het eerst in contact met een heel brede waaier aan mensen. Ik leerde er - als West-Vlaming - jongeren kennen van over het hele land en ik leerde er vooral ook mensen kennen van alle hoeken van onze maatschappij. Het leger was en is immers nog steeds een afspiegeling van onze maatschappij.
Eind jaren '80 waren trouwens de laatste jaren dat er nog mannen waren die hun legerdienst moesten doen want dat werd ook in die periode afgeschaft door toenmalig minister van Defensie Leo Delcroix. Zo kwam ik in die periode ook in contact met mensen - 'miliciens' - die amper konden lezen of schrijven. Ik kon het bijna niet geloven. Geen idee in welke mate er nog sprake is van analfabetisme in onze huidige maatschappij ...
Digitaal Analfabetisme
Enkele jaren later, ik praat over eind jaren '90, was ik hoofd van de personeelsdienst op een luchtmachtbasis, met name de 15de Wing Luchttransport te Melsbroek. In die periode schakelden we stap voor stap over van papieren personeelsdossiers naar digitale dossiers. Ik herinner me dat deze stap voor één van mijn oudere medewerkers te groot was. Hij kon de stap niet maken. Hij vertrouwde computers niet en vreesde dat al zijn werk in één keer verloren zou kunnen gaan. Hij bleef dus stiekem - leerden we pas later - de tastbare dossiers bijhouden. Dat lukte hem tot er een update werd doorgevoerd van de software. Hij probeerde krampachtig de papieren dossiers bij te houden, de eerste digitale versie en dan de update. Hij hield alles drie keer bij en kwijnde stap voor stap weg. We hadden pas laat door wat er aan de hand was want hij schermde dit alles op een goede manier af voor zijn collega's. Pas jaren later hadden we door dat hij de stap naar digitalisering niet echt had kunnen maken en dat wij niet door hadden dat dit een te grote stap was voor hem. We zouden dit als een soort digitaal analfabetisme kunnen beschouwen. Achteraf bekeken, weet ik niet of we dit hadden kunnen voorkomen, zelfs als we het hadden gezien op het moment zelf.
Verander Analfabetisme
En zo kom ik bij een fenomeen dat zich nu voor onze ogen aan het ontvouwen is. Alvin Toffler verwees er een tijd geleden naar met de woorden: "The illiterate of the 21st century will not be those who cannot read and write, but those who cannot learn, unlearn and relearn. ”
De maatschappij en organisaties veranderen zo snel (cfr. VUCA) dat sommige mensen niet meer kunnen bijbenen. Ook daar verwijst Alvin Toffler naar met de volgende woorden: "Future shock is the shattering stress and disorientation that we induce in individuals by subjecting them to too much change in too short a time." Ik vrees dat dit voor een steeds grotere groep mensen geldt. Echter, ook die groep mensen ontwikkelen allerlei strategieën om onzichtbaar te blijven omdat ze weten dat dit kan leiden tot het einde van hun loopbaan, een demotie, ... of "doodgewoon" gezichtverlies. Stap voor stap zinken ze weg in verhulde angst en schaamte waardoor het soms veel te lang duurt voor er echt iets aan gedaan wordt of kan worden. En dan is het vaak te laat. Hun spreekwoordelijke verander-spier is dan volledig gescleroseerd.
De complexiteitsladder
Volgens Howard Gardner zijn er grosso modo 8 verschillende soorten intelligenties: taalkundig/verbaal, logisch/wiskundig, ruimtelijk, muzikaal, lichamelijk/kinesthetisch, intrapersoonlijk, interpersoonlijk en natuurlijk. Elk van deze intelligenties zou je op een ladder kunnen plaatsen van laag tot hoog. Ik gebruik in die zin wel eens de term "complexiteitsladder" en naargelang de aard van het werk is gaat het dan over één of meerdere van de zonet opgesomde intelligenties.
In een complexer wordende wereld schuift het werk omhoog op die complexiteitsladder en mensen die zich kunnen blijven ontwikkelen schuiven mee omhoog. Maar wat als de taken voorbij het vermogen van een medewerker schuiven maar ook voorbij wat die persoon nog zou kunnen ontwikkelen? En zo kom ik bij een aantal vragen:
Hoe zie je snel dat iemand vast begint te lopen, wetende dat mensen - vaker dan we denken - geneigd zijn dit te camoufleren vanuit schaamte?
Welke fases zijn er in dit "vast komen te zitten"? Ik stel me voor dat er een beginnende fase is waarbij begeleiding nog makkelijk zou kunnen aanslaan maar ik kan me ook voorstellen dat er een fase komt waarbij het doodgewoon te laat is. Ik kan me ook voorstellen dat het doorprikken van de "bubble" ook steeds moeilijker wordt, zelfs gewoon vanuit empathie.
Welke vormen van leren en begeleiding zijn er nodig, afgestemd op die verschillende fases? Ik kan me voorstellen dat klassiek leren of trainen, werkt in die eerste fase maar dat er in latere fases nood is aan meer intense coaching, counseling of begeleiding. Ik kan me ook voorstellen dat veel reeds bestaande begeleiding niet veel verder gaat dan wat we tot nog toe gewoon zijn. Dus goed bedoeld maar niet effectief.
Waar is men diepere ervaring aan het opbouwen rond dit thema? Wat werkt en wat werkt net niet?
Wat vergt dit van een leidinggevende? Welke vorm van leidinggeven is er nodig in zo'n situatie?
Hebben organisaties ruimte voor die extra en intensere begeleiding? Of is het meesleuren van deze mensen - tot ze op pensioen mogen gaan - gemakkelijker? En beschikken organisaties over die kennis en ervaring?
Ik kan me inbeelden dat er heel wat antwoorden zijn op deze vragen. Ik ben vooral nieuwsgierig. Deel gerust je reacties via deze blog. Momenteel zie ik vooral het fenomeen zonder dat ik veel effectieve aanpakken zie, maar misschien kijk ik niet goed. Ik zou het in die zin fijn vinden om organisaties die hiermee kampen de weg te kunnen wijzen naar positieve voorbeelden, onderzoek, literatuur, ...
Laat van je horen.